Heterodera schachtii  نماتد سیست چغندرقند 

نماتد سیست چغندرقند Heterodera schachtii یک انگل مهم چغندرقند است که در تراکم بالا موجب کاهش شدید محصول در مناطق تحت کشت می شود. این نماتد اولین بار توسط هرمان شخت در سال 1859 در آلمان مشاهده شد و در سال 1871 اشمیت این نماتد را Heterodera schachtii نام گذاری نمود.

علائم

در مزرعه علائم آلودگی ممکن است در همه مزرعه و یا بصورت لکه هایی با گیاهان دارای رشد کم ظاهر شوند. گیاهان ممکن است قبل از جوانه زنی در صورت آلودگی به این نماتد بمیرند ، تاخیر در جوانه زنی داشته باشند و یا بعد از جوانه زنی در اثر حمله مستقیم نماتد یا سایر بیمارگرهای خاکزی بمیرند. گیاهچه های جوان آلوده به نماتد ممکن است دمبرگ درازتر از گیاهان سالم داشته باشند، و نیز ممکن است تا زمان برداشت کوچک باقی بمانند. در ساعات گرم روز حتی با وجود رطوبت کافی برگهای بیرونی پزمرده می شوند و در غروب دوباره شاداب می شوند. در میزبان حساس ، لارو سن دو معمولا از منطقه جوانه زنی در پشت کلاهک ریشه ، محل زخم و منافذ حاصل از ظهور ریشه های فرعی وارد ریشه میشوند. ریشه های فرعی معمولا هدف اصلی حمله هستند ولی غده های چغندر قند نیز مورد حمله نماتد قرار می گیرند.

چرخه زندگی

بعد از تخم گذاری ماده، لارو سن یک و سپس لارو سن دو در داخل تخم تشکیل میشود، در صورت رطوبت کافی درخاک لارو سن دو تفریخ می شود در غیر اینصورت به حالت کمون می رود. ترشحات ریشه گیاه میزبان باعث تحریک وتفریخ لاروها و خارج شدن آنها از سیست و سپس نفوذ در ریشه میزبان مناسب میشود. بعد از ورود به ریشه لارو مسافت کوتاهی را در بافت کورتکس طی کرده و به انگل ساکن تبدیل میشود، در ادامه 3 مرحله رشد لاروی و پوست اندازی دیگر صورت میگیرد. حدود 16 روز پساز نفوذ لارو سن دو به ریشه، نر بالغ از ریشه خارج شده و با ماده جوان جفت گیری می نماید. بعد از پوست اندازی چهارم، ماده ها بزرگتر میشوند و با پاره کردن ریشه ، بدن شیری رنگ و لیمویی شکل آنها روی سطح ریشه های نازک قابل مشاهده است. نزدیک به 30 روز پس از نفوذ لارو سن دو به ریشه ، داخل بدن ماده با تخم پر میشود. تعدادی تخم خارج از بدن و چسبیده به آن درون ماده ژلاتینی ترشح شده توسط ماده قرار میگیرند. ماده میمیرد، پوسته بدن آن بتدریج سخت شده و تبدیل به یک سیست قهوه ای دارای تعداد کم یا بیش از 600 تخم میشود. زمان لازم برای رشد و تکامل ماده بسیار متغیر و بسته به دما و سایر عوامل محیطی دارد. در رطوبت 20-10 درصد خاک لاروها در دمای 10 درجه شروع به فعالیت میکنند و حداکثر فعالیت آنها در دمای 24-20 درجه است. دوره کامل زندگی در 29 درجه سانتیگراد به مدت 23 روز و 18 درجه سانتیگراد حدود 57 روز طول میکشد.

خسارت

مقدار خسارت نماتد بستگی به میزان جمعیت و طول شرایط مناسب محیطی دارد.در ایران تراکم های بالای 150 تخم درگرم خاک در حین فصل کشت، یکی از عوامل بازدارنده کشت اقتصادی چغندرقند در مزارع آلوده استانهای خراسان، اصفهان، فارس، آذربایجان غربی میباشد و کاهش زیر 10 تن محصول غده در بعضی مزارع با سابقه کشت طولانی چغندرقند به این نماتد نسبت داده شده است.

مدیریت نماتد

تصمیمات مدیریتی معمولا بعد از ایجاد مشکل آلودگی اتخاذ میگردد. موثر ترین برنامه های مدیریتی معمولا شامل ترکیبی از روش های زراعی، ارقام مقاوم، گیاهان تله مقاوم و کنترل شیمیایی است.

پیشگیری

جلوگیری از آلودگی به نماتد اقتصادی ترین روش مدیریت آن است. عدم انتقال خاک آلوده به مزارع غیر آلوده توسط ماشین آلات ،عدم استفاده از آب آبیاری آلوده، در صورت چرای دام در مزرعه آلوده، کمپوست کردن مدفوع تازه دامی قبل از استفاده در مزارع ، نماتد های زنده را احتمالا از بین میبرد، جلوگیری از عبور دام از مزارع آلوده به سالم، استفاده از بذر تمیز بدون باقیمانده گیاهی و خاک که ممکن حامل نماتد باشند.

روشهای زراعی

خسارت ناشی از نماتدهای گیاهی را میتوان با اعمال ترکیبی از روشها مثل تناوب، کنترل علفهای هرز، زود کاشت، کود آلی و کود دهی بموقع کاهش داد.

تناوب

ارزان ترین و آسان ترین راه کنترل نماتد سیست چغندر قند تناوب چغندر با گیاه غیر میزبان است. در مزارع آلوده بسته به شدت آلودگی و شرایط محلی که روی تغییرات جمعیتنماتد تاثیر گذار است، یکبرنامه گردشزراعی مناسبکشتچغندر قند را هر سه تا 7 سال یکبار ممکن میسازد. در کالیفرنیا در منطقه امپریال ولی تناوب 3 ساله و در منطقه سالیناز ولی، کشت 2 ساله حداقل دوره تناوب برای کاهش آلودگی نماتد به سطح قابل قبول است. طول دوره تناوب بر اساس میزان سالیانه تفریخ نماتد در غیاب میزبان و میزان جمعیت نماتد در خاک محاسبه میشود. برای مثال چنانچه میزان کاهش سالیانه جمعیت نماتد 40%  و آلودگی زمان کشت 15 تخم در گرم خاک باشد با کاشت گیاه غیر میزبان یا آیش 7 سال طول میکشد تا جمعیت نماتد به 4/0 تخم در گرم خاک برسد.  در استانهای اصفهان، خراسان، آذربایجان غربی و فارس تناوب 6 ساله با گیاهانی مانند پنبه، گندم، جو، ذرت دانه ای، سورگم، پیاز، سیب زمینی، یونجه، شبدر، آفتابگردان، کدوی آجیلی، خیار، گوجه، بادمجان، طالبی، نخود و لوبیا توانسته محصول چغندرقند را افزایش و جمعیت نماتد را کاهش دهد.

تاریخ کاشت

کاشت زودرس چغندرقند در دمای زیر 15 درجه سانتی گراد موجب استقرار وقوی شدن سیستم ریشه گیاه شده و از خسارت اقتصادی که با گرم شدن خاک و افزایش تفریخ ، حرکت و حمله لاروها اتفاق می افتد می تواند فرارکند . آلودگی در مراحل اولیه رشد خسارت بیشتری را وارد میکند. در کاشت زود رس بهتر است بذرها با قارچکش مناسبی علیه قارچ های عامل مرگ گیاهچه ضدعفونی گردند. در آزمایشاتی در خراسان و آذربایجان غربی، کاشت زود هنگام چغندرقند باعث افزایش محصول و کاهش خسارت نماتد و تاخیر در کشت موجب خسارت شدید شده است.

کودهای آلی

کاربرد کودهای آلی غیر آلوده ممکن است آلودگی های نماتد را با افزایش فعالیت دشمنان طبیعی در خاک کاهش دهد. کودهای آلی گیاهی در حال تجزیه، غلظت های بالایی از سولفید کربن و اسید های سمی نماتدکش آزاد میکنند. کود آلی کیفیت فیزیکی خاک را بهبود میبخشد که باعث افزایش رشد و تحمل گیاه نسبت به نماتد میشود.

ارقام مقاوم

استفاده از ارقام مقاوم چغندرقند یکی از اصول موفق مدیریت نماتد سیست چغندرقند است.